Jeśli wiek XX był stuleciem intelektualistów, to Emil Cioran, Mircea Eliade i Eugène Ionesco byli w nim pasażerami z pewnością emblematycznymi, zarówno w sensie geograficznym – ich droga wiodła ze Wschodu na Zachód – jak i politycznie: od faszyzmu do komunizmu. Oznacza to, że historia ich lat rumuńskich, dopełniona dziejami gigantycznych wysiłków stylistycznych i teoretycznych, rozwijanych po 1945 r. w celu zatarcia śladów owych lat, przenosi nas daleko poza ów zapadły kąt Bałkanów, jakim z naszej perspektywy mógłby się wydawać kraj ich pochodzenia.
(…) Rekonstrukcja szlaków, jakimi wędrowali Cioran, Eliade i Ionesco – wewnątrz faszyzmu w wypadku dwóch pierwszych, przeciwko niemu w wypadku trzeciego – a także etapów jego „zapominania”, jest również dla nas, w dzisiejszej Europie, formą sprzeciwu wobec tezy, jakobyśmy przezwyciężyli wydarzenia, które stały się możliwe jedynie na skutek skłonności głęboko zakorzenionych w naszych tradycjach myślowych, takich jak chrześcijański antyjudaizm, etniczne nacjonalizmy, nienawiść do Zachodu, antynowoczesne resentymenty. Tendencje, które z pewnością bynajmniej nie wygasły ostatecznie.  (z Zakończenia)

SPIS TREŚCI

Od tłumacza

Wstęp

Aspekty pewnego mitu

„Trzech wielkich Rumunów z Paryża”. Dwie migawki

Od mitu do historii. Lata polityczne

Negacje i mgły, czyli perypetie z recepcją

O co chodzi w powrocie do przeszłości

Źródła i metoda

Rozdział I

Bukareszt, koniec lat dwudziestych. Narodziny młodej generacji

Spotkanie

Pierwsze kroki. Początki i szlaki wędrówki

Cioranowska Mitteleuropa

Eugčne Ionesco i „kraj ojca”

Żydowskie korzenie dramatopisarza

Mircea Eliade, jego przodkowie i ojczysta gleba

Antykonformizm i zaściankowa Weltanschauung

Bukareszt kosmopolityczny i nacjonalistyczny

Gwałtowny antysemityzm

Dramat przyjścia na świat w małym narodzie. Trzech ludzi, trzy odpowiedzi

Pokoleniowa mgławica. Orientacje ideologiczne

Pokolenie ojcobójców

Kult tego, co irracjonalne

Nacjonalizm a ideologia prawosławia

Schyłek cywilizacji europejskiej

Rozdział II

Lata trzydzieste. Anatomia zaangażowania

„My, rozbitkowie kultury, co wpadła na rafę”

Nastroje ideologiczne a osobiste wybory

Ukryty mistrz – Nae Ionescu (1890–1940)

Doktryna

Charyzma osobista i nauczanie sokratejskie

Żelazna Gwardia. Ideologia i akty gwałtu

Ideologia hybrydyczna

Mistyka zbrodni

Rozdział III

Emil Cioran – rewolucjonista-konserwatysta i antysemita z przekonania

„Okropne kalumnie”?

Konserwatywna rewolucja Ciorana

Pobyt w Rzeszy. Berlin i Monachium (1933–1935)

Wzorcowy charakter nazizmu

Wpływ Ludwiga Klagesa (1872–1956)

Barbarzyństwo contra dekadencja

Powrót do kraju. Związki z Żelazną Gwardią (1935–1937)

Profesor filozofii w liceum braszowskim

Wierny towarzysz drogi

Cioranowska nienawiść do Żydów

Wróg od wewnątrz

Rozwiązanie na skalę kraju, czy też globalne?

Rozdział IV

Mircea Eliade – historyk religii w służbie narodowej rewolucji

Niepokojące rewelacje

Curriculum vitae sympatyzującego legionisty

1934–1935. Intelektualiści a rewolucja. Dryf ku skrajnej prawicy

1936 r. Apologia dyktatury

Katalizator – Oxford Group Movement

1937. Faszyzm przeduchowiony

Kampania wyborcza, aresztowania i ucieczka (1937–1939)

Pełne zaangażowanie się w politykę ekstremistyczną

Eliade internowany w obozie Miercurea Ciuc

Ucieczka za granicę

Religia a polityka

Mistyka śmierci i ofiary. Trzy „M” Eliadego: Moţa, Marin, Manole

O chrześcijański totalitaryzm

„Rewolucja duchowa” na skalę europejską. Polityczny mesjanizm Eliadego

Badania akademickie a pasje ideologiczne

Autochtonizm a doktryna ras

Organizowanie „buntu etniczności”: Rumuni, Żydzi, obcy

Eliade – zwolennik kwot procentowych. Antysemityzm instytucjonalny

Dwuznaczny stosunek do nazistowskiej przemocy. Refleksje o tym, jak najskuteczniej

„eliminować trucizny”

Powrót do „afery z przedmową” Nae Ionescu z 1934 roku

Paradygmat inwazji: „Żydzi będą wrzeszczeć, że jestem antysemitą”

„Obcy” użyteczni i „obcy” szkodliwi

Rozdział V

Eugène Ionesco naprzeciwko nosorożców

Człowiek wśród „ludzi nowych”

„Są ohydni, grzęzną w błocie, ryczą”

Oddalanie się od przyjaciół

Samotność Bérangera i moralny opór

Humanizm konkretny

Bezlitosna krytyka nacjonalizmu etno-lingwistycznego

Równoległe Paryże Ionesco i Ciorana (1938–1940)

Spotkanie z personalizmem Emmanuela Mouniera

Nieprzyjaźni sobie bracia

Cioran odkażony? „Absolut narodowy”

Rozdział VI

Wojna Eliadego z „anglo-bolszewikami”

Londyn. Zwolennik Żelaznej Gwardii na celowniku Foreign Office

Eliade na czarnej liście ( black list). „Największy nazista w poselstwie”

Lizbona. Praca w służbach propagandowych i przyłączenie się

do marszałka Antonescu

Głuche milczenie o pogromie w Jassach

Jego geniusz. „Jakże niezwykłym jestem człowiekiem!”

Dyktatura Salazara – polityczny model

Pobyt w Bukareszcie w lipcu 1942 r. Eliade a deportacja Żydów rumuńskich

Berlin 1942, Paryż 1943. Przechadzki po niemieckiej Europie

„Żydzi, Anglicy, Amerykanie”. Złowieszcza perspektywa klęski Hitlera

Ofiara czystki. Upadek historyka-dyplomaty

Koniec gry.

„Przeniknąć do Europy” na wzór „konia trojańskiego w dziedzinie naukowej”

Rozdział VII

Cioran i Ionesco. Bukareszt–Vichy–Paryż

Ostatni hołd złożony „Kapitanowi”. Powrót Ciorana do Rumunii

(jesień 1940 – luty 1941 r.)

Krwawy 27 listopada. Co potem?

Rebelia legionowa i pogrom w Bukareszcie (koniec stycznia 1941 r.)

„Gwardia ma w d... ten kraj!” (Cioran)

Bukareszt – potworna wyspa. „Wieję stąd!” (Ionesco)

Cioran i Ionesco – dyplomaci w Vichy

Więzień uciekł w mundurze strażnika (1942–1944)

Sprawozdania z działalności sekretarza kulturalnego Eugčne’a Ionesco

Prasa i kompromisy

Podwójna gra

W raporcie nr 1197 wykazałem już nieprzydatność p. Ciorana”

(kwiecień–czerwiec 1941)

Brewiarz zwyciężonego. Cioran pod okupacją

Cioranowska nostalgia w „Comoedia”

O Francji: niepublikowany rękopis z 1941 r.

Spotkanie w okupowanym Paryżu. Benjamin Fondane

Ostatnia wojenna zima w Café Flore

Rozdział VIII

Po wojnie, czyli niepewne drogi wygnania

Trzech rumuńskich emigrantów w wyzwolonej Francji

Dwuznaczności postawy antykomunistycznej

Gorycz ponownego spotkania

Jedenaście lat więzienia dla „niejakiego Eugčne’a Ionesco, nieudanego poety

i osobnika niezrównoważonego...”

Trwoga przed zdemaskowaniem: trzeba rozproszyć podejrzenia

„Nieprzyjemności” Ciorana

Cierpliwe zdobywanie nowych obszarów

Pierwsze kłopoty Eliadego na Sorbonie i w CNRS

Ochronny mur wygnania

Rozdział IX

Pamięć i zapomnienie. Przeszłość w twórczości

Ramy analizy

Od historii osobistej do historii przez duże „H”

Żydzi wiecznie powracający

Eliade, czyli od antysemityzmu do antyjudaizmu

„Żyd” według Ciorana, czyli uporczywy byt widma

Ionesco, Izrael i teatr jidysz: „Cały czas poszukuję imienia...”

Spójność światów politycznych

Z lewa na prawo. Ionesco zawsze przeciw totalitaryzmowi

Faszyzująca fenomenologia Eliadego. Transpozycje

Wspaniałość tyranii, nędza demokracji

Wolność: dowód przez „opozycję” wobec reżymu Nicolae Ceaușescu?

Rozdział X

Sztuka kamuflażu. Strategie społeczne

Eliade, francuska krytyka i Nagroda Nobla

Dalekowzroczna roztropność Ciorana

Użyteczne przyjaźnie: Celan, Bellow, Scholem

Cztery kręgi Eliadego

Morderstwo na kampusie

Mircea Eliade – Saul Bellow: on „posługuje się tobą” (Allan Bloom)

Persona non grata w Izraelu. Kłopot dla Gershoma Scholema

Przeszłość obciążona winą?

Zakończenie

Dlaczego te trzy biografie intelektualne nas dotyczą

Wymiar europejski

Okres po 1989 r. a recepcja. Zerwać z paternalizmem

W Europie Środkowej – Dichter und Denker (poeci i myśliciele);

w Niemczech i w Rosji – Richter und Henker (sędziowie i kaci)

Biografie emblematyczne. Zamiast bilansu

Niezwykłe paradoksy

Kwestia etyczna

Bibliografia

Indeks nazwisk