Choć wydawało mi się, że dobrze znam zainteresowania badawcze Hanny Gosk, to jednak zaskoczyły mnie – pozytywnie – strategia autorska i buntownicza siła tej książki. Autorka postrzega dwudziestowieczną historię i kulturę polską jako obszar poddany aktom opresywnym, które jawnie lub skrycie reprezentowane są w narracjach literackich. Ta opresyjność wynika nie tylko z oddziaływania twardych faktów historycznych, rozgrywających się w makroskali, takich, jak wojny, rewolucje, przeobrażenia ustrojowe, itd… Bierze się również, jeśli nie przede wszystkim, z przemilczania (omijania) społecznych, kulturowych, psychologicznych, konsekwencji tych zmian, trudnych do udźwignięcia, powiązanych ze złą pamięcią, poczuciem winy i wstydu, zaburzonym rozpoznaniem własnej tożsamości, fałszywymi aspiracjami, skrywanym przekonaniem o naszej gorszości, drugorzędności, które rezonuje w gestach pozornie wysokiej samooceny, niechęcią wobec obcych, lękami i kompleksami.
Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Borkowskiej (Instytut Badań Literackich PAN)
Znakomita książka! W swoich wnioskach odkrywcza, metodologicznie spójna, w obecnych czasach nabierająca zatrważającej nieraz aktualności, a zarazem rzucająca nowy snop światła na literaturę polską dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku (…).
Już sam pomysł skonfrontowania literackich i pozaliterackich świadectw trzech przełomowych, w swym charakterze do pewnego stopnia analogicznych, wydarzeń polskiej historii XX wydaje mi się znakomity i prowadzi do szeregu odkrywczych spostrzeżeń. Szczególnie ważna staje się precyzyjna analiza procesu przekształcania się opowieści o przemocy w przemoc samej opowieści, przechodzenie od swoistego niedowładu słowa wobec doświadczeń przekraczających jego możliwości – do słowa, które staje się stopniowo posłusznym instrumentem ideologicznej i politycznej manipulacji (…).
Z recenzji prof. dr hab. Aleksandra Fiuta (Uniwersytet Jagielloński)
Hanna Gosk – profesor zwyczajny w Zakładzie Literatury XX i XXI wieku Instytutu Literatury Polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Kieruje Pracownią Antropologicznych Problemów Literatury. W 2009 r. stworzyła sieć naukową – Centrum Badań Dyskursów Postzależnościowych. Zajmuje się prozą i krytyką literacką; literaturą dokumentu osobistego; problematyką zmian zachodzących w prozie polskiej po roku 1989; literackim obrazowaniem historii oraz nowszymi metodologiami w podejściu do literatury współczesnej z akcentem na ujęcia antropologiczne, postkolonialne/postzależnościowe. Opublikowała m.in. Opowieści „skolonizowanego/kolonizatora”. W kręgu studiów postzależnościowych nad literaturą polską XX i XXI wieku (2010), Wychodzenie z „cienia imperium”. Wątki postzależnościowe w literaturze polskiej XX i XXI wieku (2015). Pod jej redakcją ukazały się liczne tomy zbiorowe.
SPIS TREŚCI
WSTĘP
Część pierwsza
POCZĄTKI. NIEMOC OPOWIEŚCI
I. Rok 1918 w wybranych zapisach diarystycznych i wspomnieniowych znanych i nieznanych świadków epoki
II. Wielka Wojna w polskiej prozie XX wieku. Doświadczenie, problematyzacja, paradygmat
III. Diagności czasu zmiany (in statu nascendi). Kazimierz Wyka, Czesław Miłosz, Jerzy Andrzejewski, Jan Kott wobec doświadczenia lat czterdziestych XX wieku
IV. Między narracją obietnicy a narracją doświadczenia. Studium początku polskiej rzeczywistości powojennej według trzech pisarzy-świadków
V. Prawo/bezprawie/ i przemoc/sprawiedliwość. Rok 1945 w pewnej powieści z lat sześćdziesiątych XX wieku
VI. Proza Polski Ludowej o dylematach społecznych z PKWN-owską reformą rolną w tle
Część druga
DALSZE CIĄGI. PRZEMOC W OPOWIEŚCI
VII. Literackie „nie” wobec tematów tabu politycznie zadekretowanych w czasach PRL-u. Przykład prozy Tadeusza Konwickiego
VIII. Brzydkie słowo na „a”. Przemocowe (tj. wymuszone okolicznościami) aspekty konstruowania tożsamości podmiotu, występujące w relacji obywatel-władza przy staraniach o tzw. dokument podróży wydawany Polakom pochodzenia żydowskiego w 1968 roku
IX. „Niby w pogoni, niby w ucieczce…”. Autobiografia pograniczna w warunkach polskich – jeden zgrzebny przykład o pewnej reprezentatywności
X. Wstyd i bezwstyd upokarzania/upokorzenia w czasach Wielkiej Zmiany
XI. Proza polska o III RP widzianej z perspektywy życia rodzinnego
Część trzecia
PUNKTY DOJŚCIA. MOC I PRZEMOC OPOWIEŚCI
XII. O czym dziś mówi polska (ambitna) realistyczna opowieść
XIII Współczesne u/po/żytki z paradygmatu romantycznego. „Rewolucja konserwatywna” w krytycznym ujęciu prozy polskiej XXI wieku
XIV. Proces „kalania własnego gniazda” – polska wersja z drugiej dekady XXI wieku. Kilka uwag literackich o „sędziach” i „wyrokach”
XV Literaturoznawcze studia nad pamięcią i krytyka postzależnościowa w dialogu ze współczesną polską polityką historyczną
XVI Postprzeszłość i humanistyka interwencyjna
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy
Nota bibliograficzna
