Cmentarz żydowski z nagrobkami i inskrypcjami jest zjawiskiem kulturowym. Jest świadectwem przemijania i trwania. Odnosi się do tego, co jest nieprzemijające i ponadczasowe. Ukazuje to, co ulotne i zmienne. Jest obrazem dokonujących się przemian w społeczności żydowskiej. Jest źródłem historycznym. Językowy obraz śmierci i zjawisk z nią związanych odwołuje się do różnych sposobów utrwalenia inskrypcji poczynając od czystego nazewnictwa (inskrypcje onomastyczne), a kończąc na metaforyczno-peryfrastycznych obrazach nadających inskrypcjom charakter poetycki. Przedstawiony materiał obejmuje cmentarze w Polsce, choć w wielu punktach odnosi się do tradycji nie tylko Żydów w Polsce, ale szerzej – do tradycji aszkenazyjskich Żydów. Schemat formularza inskrypcji jest bowiem podobny do inskrypcji występujących na cmentarzach w Niemczech, Czechach, Słowacji, Austrii czy Ukrainy. Należy także pamiętać, że we współczesnych granicach Polski występują wskutek zmian granic różnorodne tradycje europejskich Żydów.

Dr hab. Leszek Hońdo – kierownik Zakładu Kultury Żydów w Instytucie Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprzewodniczący Komisji Historii i Kultury Żydów Polskiej Akademii Umiejętności. Zajmuje się kulturą Żydów, cmentarzami żydowskimi, hebrajską epigrafiką i myślą żydowską. Autor m.in.: Krakowski Memorbuch bejt hamidraszu Majera Dajana, Kraków 2010, Dom przedpogrzebowy przy Żydowskim Nowym Cmentarzu w Krakowie, Kraków 2011, a także kilku książek o żydowskich cmentarzach w Polsce.

SPIS TREŚCI

WSTĘP
1. ŻYDOWSKA EPIGRAFIKA NAGROBNA
1.1. Pojęcie i zakres dyscypliny
1.2. Historia dyscypliny i wskazówki bibliograficzne
1.3. Metodyka (odczytywanie tekstu)
1.3.1. Podstawowe oznaczenia tekstu
1.3.2. Główne aspekty analizy inskrypcji
1.3.2.1. Falsyfikaty
1.3.2.2. Datowanie pośrednie
1.3.2.3. Wiarygodność informacji
1.3.2.4. Odczytywanie tekstu a inne źródła
1.3.2.5. Kontekstualność tekstu
2. INSKRYPCJE NA RÓŻNYM MATERIALE
2.1. Drewno
2.2. Metal (żeliwo, inskrypcje zalewane ołowiem, tablice metalowe)
2.3. Kamień (surowce skalne)
2.3.1. Skały osadowe
2.3.2. Skały magmowe
2.3.3. Skały metamorficzne
2.3.4. Eratyki czyli kamienie narzutowe
2.3.5. Kamień sztuczny – antropogeniczny
2.4. Tablice plastikowe i „szklane”
2.5. Dodatkowe okoliczności
2.5.1. Inskrypcje na nagrobkach poddanych renowacji
2.5.2. Inskrypcje uzupełniane farbą
2.5.3. Inskrypcje na przerabianych nagrobkach
2.5.4. Inskrypcje przekuwane
2.5.5. Inskrypcje w „murach pamięci”
2.5.6. Inskrypcje na nagrobkach „codziennego użytku”
3. HEBRAJSKIE PISMO EPIGRAFICZNE
3.1. Pismo epigraficzne i jego charakterystyka
3.1.1. Rodzaje pisma
3.1.1.1. Pismo kwadratowe
3.1.1.2. Kursywa i półkursywa
3.1.2. Sposoby wykonania tekstu
3.1.2.1. Tekst wklęsły i wypukły
3.1.2.2. Występowanie listwy oddzielającej wiersze lub brak interlinii
3.1.2.3. Wykonanie liter
3.1.2.4. Zdobnictwo liter
3.1.3. Interpunkcja i segmenacja tekstu
3.1.4. Skróty
3.1.5. Wykaz hebrajskich skrótów i ich tłumaczeń
4. STRUKTURA FORMULARZA I JEGO TYPOWE TREŚCI POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW
4.1. Formularz
4.2. Poszczególne elementy formularza
4.2.1. Formuły pogrzebowe
4.2.1.1. Podstawowe formy
4.2.1.2 Zwieńczenie nagrobka
4.2.2. Lamentacje
4.2.3. Laudacje
4.2.3.1. Epitety
4.2.3.2. Zestawienie podstawowych epitetów
4.2.3.3. Zwroty pochwalne
4.2.4. Określenia tożsamości
4.2.4.1. Tytuły
4.2.4.2. Imię. Imiona i ich pochodzenie
4.2.4.3. Spis imion
4.2.4.4. Spis nazw miejscowości
4.2.4.5. Eulogie
4.2.5. Daty
4.2.5.1. Określenia odnoszące się do śmierci
4.2.5.2. Przedstawienie dat
4.2.5.3. Data pogrzebu
4.2.5.4. Anagramy i chronogramy
4.2.5.5. Wiek zmarłego
4.2.6. Formuły końcowe
5. ZMIANY W INSKRYPCJACH W XIX I XX WIEKU
5.1. Nowe, dodatkowe elementy inskrypcji
5.1.1. Renowacje nagrobków
5.1.2. Fundatorzy nagrobków
5.1.3. Przeniesienie zwłok
5.1.4. Sygnatury warsztatów kamieniarskich
5.1.5. Modlitwy
5.1.6. Dodatkowe inskrypcje (na starych nagrobkach) po II wojnie światowej dla ofiar nazizmu
5.2. Język
5.3. Modernizacja hebrajskiej inskrypcji
5.4. Gotowe inskrypcje
6. POZOSTAŁE INSKRYPCJE NA CMENTARZU
6.1. Inskrypcje na nagrobkach zwojów Tory
6.2. Inskrypcje na „bezimiennych” nagrobkach
6.3. Modlitwy na cmentarzu
6.4. Inskrypcje w domach przedpogrzebowych
6.5. Pomniki
6.5.1. Pomniki żołnierzy z I wojny światowej
6.5.2. Pomniki uczestników walk o niepodległość Polski
6.5.3. Pomniki emigrantów do Erec Israel
6.5.4. Pomniki ofiar nazizmu
6.5.4.1. Nagrobki wojenne
6.5.4.2. Pomniki powojenne
6.6. Inne napisy
7. FORMALNA STRONA INSKRYPCJI
7.1. Kompozycja i środki stylistyczne
7.2. Błędy w tekście
Bibliografia
Spis ilustracji
Autorzy zdjęć
Summary