NAGRODA "IDENTITAS" 2014 - Nagroda Historyczna - NOMINACJA

Książka ta wyraża chęć zastosowania nowoczesnej metodologii oral history w praktyce, jest próbą odejścia od nurtu wpisującego rozmówcę w bezosobową grupę „świadków historii”, dotychczas marginalizowanych przez historiografię, oraz upatrującego w narratorze jedno z wielu źródeł wiedzy o przeszłości. W swoich rozważaniach na pierwszym miejscu stawiam narratora, którego traktuję jako twórcę narracji autobiograficznej. Interesuje mnie człowiek, który poprzez narrację szuka sensu własnego życia, odkrywa a nieraz buduje swoją własną tożsamość. W centrum mojej analizy zatem znalazły się zarówno proces powstawania narracji wraz nurtującymi badaczy dylematami, jak i treść zawarta w narracji oraz jej poetyka. Niniejsza praca ma też za zadanie zaprezentować rozważania metodologiczne związane z prowadzeniem badań oral history w środowiskach, dla których nie jest to nowe doświadczenie (tzn. narratorzy na ogół mają za sobą szereg doświadczeń tego typu). Zdecydowałam się zilustrować moje refleksje teoretyczne przykładami z własnych badań prowadzonych w środowisku kazachstańskich Polaków właśnie ze względu na olbrzymie doświadczenie opowiadania o własnej traumatycznej przeszłości przez jej przedstawicieli oraz o licznych dylematach tożsamościowych z niej wynikających.

Odpamiętane. O historii mówionej na przykładzie narracji kazachstańskich Polaków o represjach na tle narodowościowym i religijnym to naukowe studium, którego zakres dyscyplinarny w ramach tradycyjnego podziału dyscyplin nie jest łatwy do zdefiniowania. Najprościej rzecz można byłoby określić jako memory studies – „studia nad pamięcią” (społeczną, zbiorową) – lub jeszcze szerzej, jako studium kulturoznawcze. Jest to bardzo wnikliwa i dobra warsztatowo praca, której jądrem jest, oral history – historia mówiona – potraktowana i analizowana jako perspektywa epistemologiczna i etyczna. Na pewno o wysokim naukowym poziomie książki świadczą formalne ramy rozważań autorki: zdecydowanie postawione (ambitne i zrealizowane) pytania badawcze, aparat naukowy w postaci wspomnianych źródeł i odwołań do szerokiej literatury naukowej z kilku dziedzin.

Z recenzji dr hab. Marty Kurkowskiej-Budzan

Ważna jest nie tylko znajomość literatury przedmiotu, lecz wnioski wypływające z jej analizy. Autorka słusznie decyduje się na użycie tzw. bricolage’u, czyli oderwania się od ścisłego poddania się dyktatom analitycznym jednej dyscypliny naukowej. Tylko w ten sposób może historyk odpowiedzieć na pytanie, jak przeszła rzeczywistość została zapamiętana i dlaczego w taki, a nie inny sposób świadek historii tworzy opowieść o swoim doświadczeniu. [...] Pani Kudela-Świątek [...] napisała o trudnościach analitycznych i syntetycznych zebranych wywiadów. O ile socjologia już dawno wypracowała sobie w oparciu o wywiad narracyjny [...] dość klarowne podstawy warsztatowe i przekonywującą jego analizę, o tyle w historiografii tak mistrzowskich opracowań [...] nie jest wiele. Autorka należy więc w Polsce ciągle do generacji przecierającej historii mówionej nowe wzorce i pozycję w historiografii.

Z recenzji prof. dr. hab. Roberta Traby

Wiktoria Kudela-Świątek – doktor historii, tłumaczka, absolwentka historii i filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Członek International Oral History Association i Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej. Laureatka w branży języki obce etapu krajowego w konkursie Studencki Nobel 2009. Jest członkiem redakcji „Krakowskiego Pisma Kresowego”. Jej zainteresowania badawcze związane są głównie z metodologią oral history, zwłaszcza w ujęciu narratywistycznym i lingwistycznym oraz z problematyką miejsc pamięci, krajobrazu kulturowego, świadomości historycznej i pamięci zbiorowej Polaków w Związku Sowieckim, a także językowego obrazu świata osób rosyjskojęzycznych i bilingwalnych. Od 2012 r. pracuje w Narodowym Centrum Nauki jako Koordynator Dyscyplin w dziale Nauk Humanistycznych, Społecznych i o Sztuce.

RECENZJA

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

Rodzdział I

KONTEKSTY HISTORYCZNE NARRACJI

1. Kazachstańscy Polacy w obiektywie polityki narodowościowej 

1.1 Narodziny kazachstańskich Polaków

1.2 Sytuacja w trakcie II wojny światowej i w okresie powojennym

1.3 Rusyfikacja

2. Polak-katolik w Sowieckim Kazachstanie

Podsumowanie

Rozdział II

POCZĄTEK DROGI BADAWCZEJ: MIĘDZY KONWENCJĄ A WYJĄTKOWOŚCIĄ

1. Definiowanie pojęcia „represje”

2. Historiofrafia o Kazachstańskich Polakach

3. Dyskusje kulturoznawcze

4. Kim są dzisiejsi Polacy w Kazachstanie?

Podsumowanie

Rozdział III

POSZUKIWANIA I INSPIRACJE METODOLOGICZNE

1. Narracje oral history jako przestrzeń sensorium

2. Ku interdyscyplinarności

3. Interpretacja jest sztuką

4. Ewolucja jednej metody

5. Inspiracje językoznawcze

6. Ile prawdy w prawdzie?

7. W niewoli konwencji

Podsumowanie

Rozdział IV

PIGMALION I JEGO GALATEA – 

CZYLI O TYM, JAK HISTORYK TWORZY ŹRÓDŁO HISTORYCZNE

1. „Dobrodziejstwo inwentarza” Problemy i wątpliwości transkrybowania źródeł mówionych

2. Ocalić w tłumaczeniu

2.1 Błędne tłumaczenie czy błędna interpretacja?

2.2 Trochę teorii

2.3 Trudności w tłumaczeniu narracji biogeraficznych

Podsumowanie

Rozdział V 

DIALOG CZY DWUGŁOS?

BADACZ WOBEC DOŚWIADCZEŃ ROZMÓWCY

1. Odnaleźć złoty środek

2. Primum Non Nocere – przede wszystkim nie szkodzić

Podsumowanie

Rozdział VI

RELACJE AUTOBIOGRAFICZNE KAZACHSTAŃSKICH POLAKÓW. WEJŚCIE W TEREN

1. „Życie na podsłuchu”O praktycznych i metodologicznych problemach korzystania 

z nagrań archiwalnych 

2. Historie wysłuchane

2.1 Próba typologii

2.2 Bariery w konstruowaniu narracji

2.3 Dominanta narracji

2.4 Portret rozmówcy

2.5 W obrębie postpamięci

Podsumowanie

Rozdział VII

PRZEPIS NA OPOWIEŚCI BIOGRAFICZNE

1. Gatunek czy gatunki?

2. Akt czy przedstawienie?

3. Od autonarracji do autofikcji

Podsumowanie

Rozdział VIII

JĘZYKOWY OBRAZ REPRESJI W NARRACJACH KAZACHSTAŃSKICH POLAKÓW

1. Język narracji

2. Zniewolenie – utrata wolności

3. Zniewolenie – brak wolności

4. Względnie dobrze czy względnie lepiej

Podsumowanie

Rozdział IX

IMPRESJE NA TEMAT ZNIEWOLENIA

1. Bezradność

2. Upokorzenie

3. Gniew

4. Rozpacz

5. Poczucie wykluczenia społecznego

6. Żal

Podsumowanie

Rozdział X

ODKRYĆ W NARRATORZE WYJĄTKOWEGO CZŁOWIEKA 

1. Zrozumieć świat narratora

2. Opowieści kołchozowe

3. Niecodzienne doświadczenie

4. Brak przekonania o własnej wartości

Podsumowanie

Rozdział XI

BYĆ ALBO NIE BYĆ...

DYLEMATY TOŻSAMOŚCIOWE W NARRACJACH

1. Potrzeba bycia w zgodzie ze sobą... 

Tożsamość a obywatelstwo i język narratora

2. Gdzie leży ojczyzna kazachstańskich Polaków? 

Podsumowanie

REFLEKSJE KOŃCOWE

BIBLIOGRAFIA

SUMMARY

INDEKS NAZWISK