Seria KLASYCY ESTETYKI POLSKIEJ

Okres intensywnej pracy Michała Sobeskiego nad kształtowaniem własnej wersji filozofii sztuki trwał dość krotko: zaledwie kilka lat. Zaczęła się ta faza niedługo przed 1910 – datą edycji rozprawy habilitacyjnej Uzasadnienie metody obiektywnej w estetyce – a skończyła w 1914, w którym Sobeski skompletował swoje opus magnum (wydał je w 1917), Filozofię  sztuki.  W  tych  dwu  publikacjach  Sobeski  zawarł  niepełny wprawdzie, ale stosunkowo kompletny i względnie koherentny wykład swoich poglądów zarówno na to, czym była niegdyś i czym powinna być obecnie filozofia sztuki ew. estetyka, jak na to, czym są takie jej przedmioty zainteresowania, jak piękno, twórczość i sztuka. Ani wcześniej, ani później Sobeski nie zajmował się tak intensywnie budowaniem czy rozbudowywaniem swoich poglądów estetycznych.

SPIS TREŚCI

Sław Krzemień-Ojak, Odsłony estetyki Michała Sobeskiego

PROLOG 

Ambiwalentne początki

Zarys estetycznego kanonu

Urok wybitnych twórców

Pokłon wielkim estetykom

DOJRZEWANIE ESTETYKI

Nowy kierunek

Oczyszczanie pola

Odkrycie klucza

Psychologiczne dopełnienia

ESTETYZOWANE PORTRETY

Nowe powojenne okoliczności

Vico – gran solitario

Estetyczne aspekty powieści Cervantesa

Kwiat złoty Artura Gobineau

NOSTALGIE I NADZIEJE

Przypomnienie Przybyszewskiego

Trudna próba awangardy

Modernizowanie kanonu

NOWE OTWARCIE?

EPILOG

MICHAŁ SOBESKI

WYBOR TEKSTOW ESTETYCZNYCH

1. DROGA DO ESTETYKI

Rozważania o twórczości 

Konfrontacja z twórczym dziełem 

W obliczu wielkiego artysty 

W sprawie filozofii sztuki 

Estetyka obiektywna

2. PYTANIE O SZTUKĘ

Myśl a marmur

Przyroda i sztuka

Idea w sztuce

Twórczość artysty

3. PSYCHOLOGIA TWORZENIA

Przebieg procesu twórczego

Rola uczuć w sztuce

Dusza artysty

Talent i geniusz

4. ESTETYKA I SZTUKA WSPOŁCZESNA

Przybyszewski wczoraj a dzisiaj

Z estetyki architektury nowoczesnej

Sprawa futuryzmu

Ekspresjonizm i kubizm

5. W STRONĘ SZTUKI ŚWIATA

Historia sztuki i estetyka

Sztuka egzotyczna: intencje badawcze 

Ewolucja form artystycznych

Estetyczne komentowanie sztuki świata 

Bibliografia

Michał Sobeski urodził się 3 września 1877 w Pleszewie Wielkopolskim. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Studia z zakresu nauk filozoficznych, a także prawnych, psychologicznych i przyrodniczych odbywał w rożnych uczelniach europejskich (Monachium, Lipsk, Getynga, Berlin), ale kończył je w 1902 we Wrocławiu. Następnie już po roku, 3 sierpnia 1903, również we Wrocławiu, uzyskał doktorat na podstawie rozprawy z psychologii eksperymentalnej Uber Tauschungen des Tastsinnes (O złudzeniach zmysłu dotyku), przygotowanej pod kierunkiem znakomitego pioniera tej dyscypliny, wykładającego w tym czasie we wrocławskiej uczelni Hermanna Ebbinghausa. W następnych latach kontynuował studia, już wyraźnie skoncentrowane na problematyce filozoficznej i estetycznej, w Genewie, Florencji, Rzymie i Paryżu, by zakończyć ten etap intelektualnej biografii habilitacją, uzyskaną na podstawie pracy Uzasadnienie metody obiektywnej w estetyce, w 1910 w Krakowie. Wyłożone w tej rozprawie stanowisko estetyczne Sobeski następnie rozwinął i w znacznie wzbogaconej wersji przedstawił w obszernym  dziele  Filozofia sztuki I. Dzieje estetyki. Zagadnienie metody. Twórczość artysty, ukończonym w 1914, a opublikowanym w Warszawie w 1917. (…) W 1915 Michał Sobeski uczestniczył w pracach Towarzystwa Wykładów Naukowych w Poznaniu; wykładał tam filozofię sztuki. W 1918 z  jego  inicjatywy  Towarzystwo  przekształciło  się  w  dwuletnie  kursy naukowe – był to zalążek szkoły wyższej. (…) Uniwersytet rozpoczął działalność w 1919. Sobeski, uzyskawszy tytuł profesora zwyczajnego, objął stanowisko dziekana wydziału filozoficznego. W poznańskiej uczelni pracował nieprzerwanie do 1939. (…)

Sobeski był poliglotą, opanował łacinę i grekę, znał rosyjski, niemiecki, francuski, włoski i hiszpański. Już wcześniej, u progu stulecia, przewędrował Austrię, Niemcy, Francję, Włochy. Teraz powtórzył podróże do tychże krajów, ale dotarł też w inne rejony Europy, do Hiszpanii, Grecji, Węgier, a także do Holandii, Danii, Szwecji i Norwegii. A ponadto zwiedził kraje pozaeuropejskie, Maroko, Palestynę, Egipt, Algier. (…) Ale podróże, zwłaszcza te egzotyczne, powodowały coś więcej: kierowały uwagę Sobeskiego na pozaeuropejskie kultury artystyczne, na artystyczną  twórczość  Afryki,  Ameryki  Południowej,  Oceanii,  Chin, Japonii. Zajęły go one tak żywo, że w ostatnich latach przed II wojną zgromadził,  uporządkował  i  opatrzył  wstępem  obszerny  tom,  który, zatytułowany Sztuka egzotyczna, w 1939 trafił do wydawnictwa. Wojna uniemożliwiła druk, skład rozsypano. Ocalał jedyny egzemplarz maszynopisu – na jego podstawie opublikowano tom w 1971. Wojna miała zresztą dla Michała Sobeskiego konsekwencje poważniejsze – tragiczne. W listopadzie 1939 internowano go wraz z żoną w obozie w Głównej pod Poznaniem, gdzie Niemcy przetrzymywali intelektualistów i twórców. Po miesiącu Sobeski, astmatyk, wieziony przez kilka dni w zaplombowanym bydlęcym wagonie, 14 grudnia 1939 zmarł w chwilowym miejscu postoju – Ostrowcu Świętokrzyskim.