Bohaterem tej pracy jest esej – nie występuje on tu jednak jawnie jako przedmiot badań, jest natomiast przedstawiany pośrednio, poprzez fakty recepcji. Począwszy od rozproszonych uwag Stanisława Brzozowskiego, poprzez komentarze wybitnych eseistów dwudziestolecia (Jerzego Stempowskiego, Bolesława Micińskiego), naukowe opracowania badaczy z lat sześciesiątych i siedemdziesiątych, aż po najnowsze definicje krytyków literackich, esej pojawia się w coraz to nowych ujęciach dowodząc, iż nie jest możliwe sformułowanie rozstrzygajacego, uśredniającego głosy komentatorów genologicznego wniosku. Podobna konkluzja staje się wynikiem zestawienia poglądów i opinii krytyków wypowiadających się w ubiegłym wieku na temat eseju poza literaturą polską. Także dyskusja wokół Prób Michela de Montaigne’a nie przynosi rozwiązania intrygującej, eseistycznej kwestii. Ostatecznie terenem obserwacji stają się ważne dla dyskusji nad zjawiskiem teksty Virginii Woolf (The Modern Essay, 1922), Roberta Musila (fragment Człowieka bez właściwości, 1930-43), Maxa Bensego (Über den Essay und seine Prosa, 1947), György Lukácsa i Theodora W. Adorno (odpowiednio: O istocie i formie eseju. List do Leo Poppera, 1911 i Esej jako Forma, 1958). Każdy z nich przynosi indywidualną i odległą od konwencjonalnej definicji wizję tego, czym jest esej, prowadząc ostatecznie ku hipotezie, że owa forma wypowiedzi jest swoistym, nowoczesnym w swym charakterze, sposobem zapisywania danych doświadczenia, będąc jednocześnie samym doświadczeniem – „próbowaniem” siebie.

SPIS TREŚCI

Uwagi wstępne

Rozdział 1
O interpretacjach gatunku: esej w nowoczesnej tradycji krytycznej

Imiona
28 lutego 1571
Starsza pani odchodzi
Przed, pomiędzy i po
Lust am Experimenten
Obserwując siebie
Myślenie – poznanie
Post – modo

Rozdział 2

Esej czy eseistyczność? Pomiędzy „niegatunkiem” a genus universum

Nieoznaczony
Nie-gatunek
Antygatunek
Negatyw, odwrócenie
Krytyczna kategoria naszego ducha
Genus Universum
Eseistyczność

Rozdział 3

Metodologiczna dygresja: o nieesencjalnych modelach gatunku

Problemy z genologią
Antyesencjalizm
Podobieństwo rodzinne w estetyce oraz kilka wątpliwości
Kilka słów o prototypach
O centrum i peryferiach
O teorii prototypów krytycznie
Prototyp i gatunki literackie
Kognitywna analiza gatunku literackiego

Rozdział 4

Próby definicji eseju w polskiej literaturze krytycznej XX wieku

Ku autonomii
Od „eleganckiego gadulstwa” do „prawdziwego eseju”
Wstępne rozpoznania: od dwudziestolecia międzywojennego po lata sześćdziesiąte
W drugiej połowie dwudziestego wieku
Eseizacja powieści
Kryzys świata
Humanizm i prawda
„Polski esej”
„Ja”

Rozdział 5

Essais Michela de Montaigne’a i podstawowy model gatunku

Wynalazek
Palimpsest
Recepcja
Suffisant lecteur
Próbowanie
Alchemia tekstu
Montaigne – nowoczesny?

Rozdział 6

„Czysty esej”, czyli abstrakcja o kilku projektach tekstu eseistycznego

Virginia Woolf, The Modern Essay (1922)
Robert Musil, Cały świat, a Ulrich w szczególności, hołduje utopii eseizmu (1930-43)
Gyorgy Lukács, O istocie i formie eseju: list do Leo Poppera (1911 [1910])
Max Bense, Über den Essay und seine Prosa (1947)
Theodor W. Adorno, Esej jako forma (1958)

Zakończenie
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks pojęć
Summary