Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką prywatności.
Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do cookie w Twojej przeglądarce.
Diabeł. O formach, historii i kolejach losu Szatana, a także o jego powszechnej a złowrogiej obecności wśród wszystkich ludów, od czasów starożytnych aż po teraźniejszość - to jedno z najgłośniejszych dzieł poświęconych obecności diabła w kulturze i dziejach ludzkości.
Wygląda na to, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat diabeł wydostał się z zamknięcia, w jakim trzymała go teologia zajmująca się demonami, i opuścił labirynt archaicznych roztrząsań doktrynalnych, aby niepokojąco zadomowić się w naszej codzienności. Tym sposobem doszło poniekąd do niespodziewanego wtargnięcia w mass media pierwiastka tajemnego i irracjonalnego, wyobrażeń całkowicie sprzecznych z mentalnością logiczną i naukową. W sytuacji płynnej, ciągle się zmieniającej, której nauki humanistyczne nie potrafią jeszcze uchwycić i jasno określić, nadal istotne pozostaje pytanie, czy obecna inwazja diabelska to tylko epizod spowodowany naszą sytuacją historyczną, czy też mamy tu do czynienia z powtarzaniem się mitycznej fantasmagorii należącej do każdej epoki i każdej kultury (...)
PRZECZYTAJ FRAGMENTY KSIĄŻKI:
Wprowadzenie
Wygląda na to, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat diabeł wydostał się z zamknięcia, w jakim trzymała go teologia zajmująca się demonami, i opuścił labirynt archaicznych roztrząsań doktrynalnych, aby niepokojąco zadomowić się w naszej codzienności. Tym sposobem doszło poniekąd do niespodziewanego wtargnięcia w mass media pierwiastka tajemnego i irracjonalnego, wyobrażeń całkowicie sprzecznych z mentalnością logiczną i naukową. Upodobanie do demoniczności oraz sugerowanie istnienia nieuchwytnych energii czyhających w zakolach podświadomości i w niezgłębionych otchłaniach natury tudzież organizmu społecznego — stały się czymś modnym, i moda ta narasta. Skłania to do rozlicznych refleksji, w tych zaś, którzy wierzą jeszcze w rozum, wzbudza niepokój i niepewność.
W sytuacji płynnej, ciągle się zmieniającej, której nauki humanistyczne nie potrafią jeszcze uchwycić i jasno określić, nadal istotne pozostaje pytanie, czy obecna inwazja diabelska to tylko epizod spowodowany naszą sytuacją historyczną, czy też mamy tu do czynienia z powtarzaniem się mitycznej fantasmagorii należącej do każdej epoki i każdej kultury.
Poniższe rozważania, w których musieliśmy pominąć nader bogaty dorobek interpretacyjno-dokumentacyjny, należy traktować głównie jako racjonalną próbę udokumentowania powszechności urojenia kryjącego się w projekcjach mitycznych rozmaitych epok i rzutującego poza nas zło historyczne i etyczne; dzięki temu urojenie owo mogło znajdować sobie miejsce w najrozmaitszych społecznościach ludzkich. Tak więc, z jednej strony, możemy stwierdzić, że odwieczny dramat zła, cierpień i śmierci odbija się w mitemach demonicznych wszelkich kultur; z drugiej strony okazuje się, że nasz smutny towarzysz, demon, staje się agresywnym prześladowcą zwłaszcza w pewnych epokach, na przykład w okresie polowań na czarownice w Europie bądź podczas rozkwitu demonologii patrystycznej. Na stronicach poniższych pokusimy się o interpretacje tego okresowego nasilania się obecności pierwiastka negatywnego.
W kontekście wszelako świeckiej i racjonalistycznej interpretacji tego zjawiska nie można nie wspomnieć o założeniu epistemologicznym, które już u samej podstawy unieważnia wiarygodność demonizmu i ujawnia jego aspekt zasadniczy — alienujący i dehistoryzujący. W rezultacie prowokowanych umyślnie trwóg, pseudomistycznych obłędów i stosowania przemocy jako instrumentu władzy wykrystalizowała się absurdalna, deterministyczna metoda badania ciągów przyczynowych, w rzeczywistości nieistniejących. Wobec sytuacji niewygody, określanej ogólnie jako „zło", wobec kosmicznego skandalu, jakim jest śmierć, miejsce akceptacji przyrodzonej kondycji człowieka, zawierającej wszak chwile pełni, jak i momenty życiowych kryzysów, zajęły dręczące dociekania „przyczyn" zła. Rzeczywistość, siłą rzeczy w każdej kulturze określana znakami przeciwnymi (jedne z nich są przyjemne, inne — niemiłe), została rozbita i skupiona wokół dwu przeciwnych biegunów, dobra i zła, których projekcjami są Bóg oraz epifania zła. W ostatecznym rachunku wszelkie demony funkcjonują jako zaklęcie, w którym rozpływa się konkretność natury oraz ludzkiej historii.
W świetle tego oczywista jest zasadność spisania naturalnej historii diabła pojmowanej jako analiza faktów, które — interpretowane pod kątem aporii przyczynowej i deterministycznej stosunku ustanowionego bodaj nawet gwoli ulgi i wyzwolenia — zrodziły nieskończoną mnogość wyobrażeń mitologicznych, co prawda zróżnicowanych, lecz jednak zakorzenionych w tym samym, „naturalnym" ciągu błędów ludzkiego myślenia.
Niestety, w kontekście aktualnego rozwoju demonologii ta uniwersalna dynamika myśli mitycznej i prelogicznej przyjmuje aspekty niepokojące i niebezpieczne. Nieomal z nostalgią spoglądamy ku epokom, w których diabeł występował jako postać o jasno określonej tożsamości i wyrazistych rysach z hagiografii i ludowej ikonografii. Natomiast obecnie obserwujemy wprawdzie, jak — mocą reakcji — rozmaite autorytatywne wypowiedzi potwierdzają na nowo wyrazistą indywidualność postaci diabelskiej, jednocześnie wszakże zarysowują jej trop jako szlak pokrętny, niewyraźny i trudny do wyśledzenia w społecznościach i w dziejach. Wynika stąd, że to, co nieokreślone, może krystalizować się w określone za każdym razem, gdy ta lub inna z sił napędzających władzę odczuje potrzebę marginalizacji bądź demonizacji niewygodnych grup ludzkich. Wówczas demon jest już nie tylko synem obłędu, niekiedy wzbogaconym o akcenty sympatyczne i do przyjęcia, lecz staje się nośnikiem — jak to już miewało miejsce — ideologicznej przemocy. Jego zaś niespodziewane wtargnięcie do miasta przemysłowego przypomina człowiekowi świeckiemu o etycznym obowiązku demistyfikacji i piętnowania subtelnego spisku, chytrze kryjącego się pod płaszczykiem mitu, a obliczonego na destrukcję sumienia obywatelskiego oraz świadomości historii i rzeczywistości. Tenże właśnie cel etyczny przyświeca stale autorowi poniższych stronic.
WPROWADZENIE
OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW
NARODZINY DIABŁA
Akt metrykalny demona
Hipoteza o narodzinach: diabeł w psychoanalizie
DEMON W KULTURACH ARCHAICZNYCH
Diabeł u ludów pierwotnych
Demony w kulturach mezoamerykańskich
DEMONOLOGIA IRAŃSKA I JEJ TRANSMISJA
Demon w starożytnej cywilizacji irańskiej
Demony a gnoza
Mitologia demoniczna w tradycji mandajskiej
Historia diabła w manicheizmie
Demonologiczne dziedzictwo manicheizmu: pryscylianie, paulicjanie, bogomili, katarowie, albigensi
Tradycja diabelska u Słowian, Bałtów i Ugrofinów
Diabeł w dawnych kulturach bałkańskich
GRECY, RZYMIANIE I ETRUSKOWIE
Sfery piekielne albo demoniczne u Greków i Rzymian
Demon Etrusków
DIABEŁ I ZŁO U GERMANÓW I CELTÓW
Germańskie i celtyckie epifanie demoniczne
DEMONOLOGIA INDYJSKA I TYBETAŃSKA
Moce demoniczne w Indiach
Tybetańskie demony budzące grozę
DALEKI WSCHÓD
Demoniczność w religiach Dalekiego Wschodu
EPIFANIE DEMONICZNE NA BLISKIEM WSCHODZIE
Demonologia mezopotamska. Sumerowie i Asyro-Babilończycy
Demonologia hetycka
Wątki demonologiczne w tradycji egipskiej
DEMON W KULTURZE ŻYDOWSKIEJ I W JUDAIZMIE
Moce diabelskie w tradycji biblijnej i judaistycznej
TRADYCJA CHRZEŚCIJAŃSKA
Demon w Nowym Testamencie
Demonologia pierwszych wieków historii chrześcijaństwa
Diabeł na pustyni
Diabeł zbawiony i odkupiony
ANTYCHRYST I KOSMICZNA KATASTROFA
Oblicza Antychrysta
Diabeł i Antychryst u Lutra i w nurtach przedreformacyjnych
Diabeł mormonów, świadków Jehowy, Adwentystów Dnia Siódmego i Kościoła Prawa Dawidowego
DEMONOLOGIA I CZAROWNICTWO NA ZACHODZIE
Wielka epoka demonologii katolickiej
Hierarchie diabelskie
Znaki diabelskie
Antropologiczne sensy czarownictwa
Kwestia czarownictwa diabelskiego w doktrynie kościelnej
Diabły i czarownice na sabacie
Diabły i czarownice przed trybunałami
Hipotezy na temat pochodzenia i natury demonologii związanej z czarami
OPĘTANIE I EGZORCYZM
Demon w religiach opętania
Opętanie w tradycji zachodniej
Egzorcyzm katolicki jako sakralna terapia antydemoniczna
CZARTY, BURZE I ZWIERZĘTA DIABELSKIE
Diabeł jako sprawca burz i nieprzyjaciel wieśniaków
DEMONIZACJA GRUP ETNICZNYCH. ŻYDZI I CYGANIE
Żydzi i Cyganie utożsamieni z diabłem. Demonizacja grup etnicznych
DEMONOLOGIA LUDOWA
Diabeł w kulturach ludowych
DEMONY W ISLAMIE
Diabeł w islamie
Czciciele diabła
DIABEŁ W NASZEJ EPOCE
Diabeł a świat współczesny
PRZYPISY
BIBLIOGRAFIA
INDEKS
Projekt i wykonanie: YELLOWTEAM